KULTURA – USŁUGI – CYWILIZACJA

Studium dynamiki przeobrażających je sił

∗ ∗ ∗

URZECZYWISTANIANEI WARTOŚCI

Kultura, jako cultura animi,  jest przede wszystkim uprawą  ducha – jeśli przywołać tu słowa Cicerona; wraz z tą kultywacją pojawia się aksjologia.

Wspólne Kulturze i Usługom jest to, iż dzięki nim możliwe się staje urzeczywistnianie Wartości.

Wartości urzeczywistniane zarówno w akcie twórczym (sztuka), jak i w akcie świadczenia usługi; bo akty cechuje „powinność istnienia” ( M. Scheler, R. Ingarden). „Sama istota wartości postuluje, a nawet domaga się konkretyzacji od tych, w których mocy leży do niej doprowadzić” (R. Ingarden, Studia z estetyki, t. III, Warszawa, 1970, s. 242)

Owa powinnościowa konotacja, była kiedyś znakiem rozpoznawczym działalności usługowej. Tę jej cechę określano za pośrednictwem takich pojęć jak: służba, posługa, spół/dzielność, spół/dzielczość… Generalizując, usługi były działalnością umożliwiającą osiąganie stanów ulepszonej (zmeliorowanej) rzeczywistości, a owe dokonania oceniane były w kategoriach nie tylko utylitarnych, ale również etycznych i estetycznych. Te naukowe szyldy jedynie zewnętrznie opisują to, co ukrył procesy skutkujące głębią kulturowych przeobrażeń. Przeobrażenia te miały – w przybliżeniu – następujący przebieg: od zakorzenienia w Lebenswelcie przez wartościotwórczą zdolność usługowego sprawstwa po samowiedzę i samoświadomość sensu Życia; przy czym  życia indywidualne przebiegało i spełniało się w wymiarze wspólnotowym.

Homo consumens późnej ponowoczesności, poddany presji imperatywu zaspokajania sztucznie rozbudzanych potrzeb został wykorzeniony z Lebenswelt’u, a opleciony „sieciami” emitującymi szum informacyjny utracił zdolność rozpoznawania  Wartości nadających sens życiu.

Dopiero w takim ujęciu widać, jakim rażącym uproszczeniem jest sprowadzanie usług wyłącznie do:

>  obsługi szeroko rozumianych procesów re/produkowania zużytych obiektów,

> napędzania mechanizmu de/prywacji potrzeb

( NB F. Znaniecki używał jeszcze tradycyjnej frazy: „zadowolenie potrzeb” – bliższe prawdy o konsumpcjonizmie).

> roli przydatnego nośnika cyfrowo spakowanych treści

 Jednocześnie uświadamiamy sobie jak absurdalne jest określać taki stan aprecjacji usług mianem Service Dominant Logic.

Propozycja

Podejmując próbę syntetycznego ujęcia prezentowanych niżej wywodów, korzystam o okazji, jaką stwarza znane w teorii usług  pojęcie servaction. Dzięki niemu mogę zaprezentować następującą etiudę etymologiczną:

 production ← services → culture

serv/ices → prod/uction = servaction

servise → culture = servultur

Konsekwencje podporządkowania usług produkcji – czy szerzej mentalności wytwórczej – nie tylko obserwujemy, ale też ich doświadczamy, jako radykalne przeobrażenie naszego modus vivendi.  A ponieważ mentalność produkcyjna nałożyła się na nawyki konsumpcyjne, więc powstała z tego dubletu opcja utylitarna wykreśliła z naszej świadomości znaczenie więzi usług z Kulturą i vice versa. Jak starałem się wyżej wykazać, kiedy Kultura pozbawiona usług przemienia się w Cywilizacją techniczną – w techno/pole, wówczas – w ugór jałowieje „pole”  usług, ponieważ  odcięte zostało od kulturowych „korzeni”. Powstałą w ten sposób „ziemię jałową” bez trudu zawłaszczają procedury, standardy, algorytmy… owe normy techniczne sprawiają, że  w końcu staje się ona nie-ludzką ziemią. MECHANOMACHIA tryumfuje.

Ale wracając do wyprowadzonego wyżej neologizmu, servultur jawi się nie tylko jako alternatywa, co prawdziwe wyzwanie, przed jakim stajemy. Oczywiście, nie wiem, a raczej wątpię, byśmy je podjąć mogli. Pewnie nie-do-spełnienia   jest ów projekt polegający na tym, by servultur  uratowało Kulturę i powstrzymało Usługi przed ostateczną degradacją.

Jedyna pociecha ma etymologiczną proweniencję. Wymowa servultur nabiera dodatkowego znaczenia dzięki  skojarzeniu z „utor”. To łacińskie słowo oznacza tego, kto wymierza karę. A skoro tak, to personifikując: jeśli servus – niewolnik, w końcu nie stanie się pełnoprawnym wyzwoleńcem – w końcu pomści swoją zniewagę.

Kazimierz Rogoziński